De Oostenrijkse componist Gottfried von Einem (1918) is, 78 jaar oud, op 12 juli bij Wenen overleden. In Kafka-kringen is hij bekend geworden door zijn opera Der Prozess, die in 1953 tijdens de Salzburger Festspiele in de regie van Oskar Fritz Schuh haar wereldpremiëre beleefde en nog in 1994/95 door de Praags Staatsopera werd opgevoerd in een politiek georiënteerde regie van Karel Drgc[?], die de oproep aan Josef K. om voor de rechter van instructie te verschijnen laat uitspreken vanuit een auto van het type waarin de hoogste bazen van de Tsjechische communistische partij rond 1950 zich lieten rijden.

Wouter Paap was indertijd bij de wereldpremiëre aanwezig en schreef toen over Von Einems bijdrage dat deze uitging van de gedachte,

"dat het ‘metaphysische’ element van Kafka’s roman beter door middel van muziek, dan door gesproken woorden tot zijn recht gebracht zou kunnen worden. [...] Hij past de methode toe van het recitatief, dat zich veelal op één toon beweegt, om op momenten waar het gevoelselement gaat meespreken, een melodische lijn te tekenen, die de expressie van het woord verhoogt. Zijn muziek, fel geïnstrumenteerd en rhythmisch vaak zeer geladen, vormt een achtergrond, die met de emoties meebeweegt en tot sterke hoogtepunten voert. Een verrassende uitwerking heeft het procédé, om de muziek onverwacht stop te zetten en de uitdrukkingskracht dan plotseling alleen aan de stem over te laten."

Het festivalpubliek bleek er, deels door Kafka’s "ondoorgrondelijke geesteswereld", "volkomen vreemd" tegenaan te kijken.

Op zichzelf zou Von Einems muziek geen "persoonlijke portuur" bezitten. Hij is door Strawinsky beïnvloed, volgens Schaling doet zijn muziek denken aan Weill, Hindemith en Schönberg.

Hij ging er vanuit dat de romanfiguren verpersoonlijkingen zijn van psychische kanten van hoofdfiguur Josef K. Hijzelf wordt tot een "Schuld-Sucher" gemaakt. Zijn proces is in Von Einems visie, aldus Klinger,

"nach außen projizierte innere Passion, die feindliche Umwelt erscheint als Verkörperung der eigenen bösen Befürchtungen, schon durch den Status `Mensch’ unerlösbar schuldig zu sein. [...] Die im Buch erlöhmende Widerstandskraft Josef K.s entspricht der Absicht, einen Menschen zu zeigen, der sich gejagt fühlt, aber in Wirklichkeit sich selbst verzehrt. Im übrigen wird darauf vertraut, die Musik werde für nötige Belebung sorgen, und sie tut tatsächlich, was sie kann, den feierlich verschleppten, beinahe sakral-vergrübelten Aktionen vor mächtigen Barockfassaden und gotischem Gerüst eine obstinat belastende Intensität zu verleihen."

Recentelijk is hij eveneens bekend geworden als "de vader van zijn zoon", Caspar von Einem, de huidige Oostenrijkse minister van binnenlandse zaken.

Uitgave

Der Prozess: neun Bilder in zwei Teilen. Nach dem Roman von Franz Kafka von Boris Blacher und Heinz von Cramer. Musik von Gottfried von Einem. Mainz: Schott, 1953. Uitgebracht op Orfeo.

Literatuur

Anon., "Heimwärts durch die Geschichte - Gottfried von Einems ‘Der Prozess’ als erste Kafka-Oper in Prag", Opernwelt 36 (1995) 1, 21.

Ewen, David, "[Gottfried von Einem’s opera The Trial]", Encyclopedia of the Opera (New York, 1955), 132.

Klinger, Kurt, "Kafka auf der Bühne", Newsletter of the Franz Kafka Society of America 7 (1983) 1, 56-70.
Paap, Wouter, "Kafka’s ‘Prozess’ als opera. Première tijdens Salzburger Festspiele", Nieuwe Eeuw, 5 September 1953.

Saathen, F., "Kann man Kafka vertonen?", Forum 1 (1954) 6, 25v.

Schaling, Frits, "Opera ‘Het Proces’ tegen stalinistische achtergrond. Kleine industrie in Praag zet Kafka om in klatergoud", NRC Handelsblad, 24 December 1994.

Thomas, E., "Der liquidierte Kafka. Gottfried von Einems ‘Der Prozeß' in Frankfurt am Main", Frankfurter Allgemeine Zeitung, 10 April 1958.