Gepubliceerd in Deventer Dagblad van donderdag 27 februari 1992.

Componist Piet Rippen: „Nieuwe klanken komen als brandinggolven op me af”

(Door Gé Tol)

Deventer 27 februari 1992 – Als Piet Rippen (1928–2006) uit zijn stoel kwam, leek er geen eind aan te komen. Hij haalde bijna twee meter en zijn handen omvatten op het klavier met gemak een octaaf en leken meer op die van een smid of een kolentremmer dan van een musicus.

Amsterdammer van geboorte („daar kom je nooit meer van af”), organist, vutter en student. Dat was Piet Rippen omstreeks 1990.

Zijn oeuvre omvat ruim 120 werken, waarvan ongeveer zeventig composities voor gemengd koor, uigegeven bij Harmonia Hilversum.

Bij het componeren hield hij het voornamelijk bij kerkmuziek. Hij schreef echter ook voor symfonieorkest en harmonieorkest. Onder de titel „Pianopanorama” publiceerde hij een bundel melodische oefenstukken voor beginnende en gevorderde pianoleerlingen. Hij schreef een Paascantate voor vierstemmig gemengd koor, orgel, koperorkest en slagwerk.

Veel van zijn werken schreef hij in opdracht. Zo vroeg het Nederlandse duo Bassanova hem in 1990 een concert voor contrabas en piano te schrijven. Een niet zo voor de hand liggende instrumentcombinatie. Er zijn wereldwijd ongeveer honderd composities voor contrabas en piano bekend. Rippen noemde zijn bijdrage aan de wereldmuziekliteratuur „Suite de la campagne”, eind jaren tachtig van de vorige eeuw in Deventer uitgevoerd tijdens de Nacht van Oostelijke Componisten.

Eveneens in die jaren tachtig vroegen twee Groninger organisten, de broers Euwe en Sybolt de Jong hem een werk voor orgelvierhandig te schrijven. Dat werd de „Suite Groningen Historiael”. Een kort werk, opgebouwd in vier delen: Mars, Variaties, Lamento en Feesten. De muziek beschrijft de stemmingen die passen bij de verschillende hoogte- en dieptepunten uit de rijke geschiedenis van de stad Groningen.

Onder de titel „Deventer Promotie” schreef hij een werk voor harmonieorkest, uitgevoerd door een van de Deventer harmonieorkesten. Het koor Laus Deo uit Ommen verzocht hem eens zijn Engelse hymne „Holy, holy” uit te breiden met vioolpartijen. Op zich geen ongewone vraag, maar ze vroegen het op een dinsdag en de eerste uitvoering zou op de zaterdag erna zijn.

Nu is die Engelse hymne volgens Rippen niet zo’n groot stuk, maar hij moest er toch in drie dagen vier vioolpartijen bij schrijven en ook nog partijen voor hobo en fagot. Het is hem gelukt. En het begeleidende Noordelijk Filharmonisch Orkest had zelfs nog de gelegenheid om het werk te repeteren en tijdens het concert kwam het er allemaal vlekkeloos uit.

Muziekjeugd

Piet Rippen groeide op in een gezin met veel muziek. In zijn ouderlijk huis stond een harmonium en op zijn vierde jaar toverde hij daar al tweestemmige melodietjes uit.

Zijn eerste officiële muzieklessen kreeg hij in Haarlem bij Charlotte Hulshoff. Op zijn dertiende was hij kerkorganist in Overveen.

Na de middelbare school ging hij naar het Amsterdamsch Conservatorium waar hij onder meer les kreeg van Jacob Bijster (orgel), Jan Kruyt (piano), Herman Uhlhorn (piano) en Cor Kee (improvisatie). Hij behaalde er onder meer zijn diploma schoolmuziek. Hij gaf les aan middelbare scholen in Goes, Amsterdam en Emmen. In Meppel was hij docent orgel en piano aan de Regionale school voor muzische vorming. De kop van Overijssel kende hem tevens als consulent muzikale vorming en als dirigent van verschillende koren.

Aan zijn jaren als dienstplichtig militair in Indonesië hield hij de levenslange behoefte aan zwaar lichamelijk werk over. Hij moest daar onder meer schepen lossen en laden. Voor de Indonesische radio verzorgde hij in 1950 een orgelprogramma op Bachs tweehonderdste sterfdag (28 juli). In Jakarta bespeelde hij regelmatig het orgel van de Willemskerk (nu Immanuëlkerk). Hij gaf er ook pianolessen.

Zijn pianostemmer in de Indonesische hoofdstad vertelde hem dat de Blüthnervleugel waarop hij toen speelde, in de oorlogsjaren toebehoorde aan Arthur Seyss Inquart, Duits Rijkscommissaris in bezet Nederland. Na de oorlog is het instrument als oorlogsbuit gevorderd en in Indonesië terechtgekomen. Die wetenschap gaf Rippen een raar gevoel. „Je slaat de toetsen dan toch opeens met een zekere huiver aan”, zei hij destijds.

Natuurverschijnsel

Componeren was voor Rippen een soort natuurverschijnsel dat zich in alle rust afspeelt. Tijdens wandelingen in de natuur kwamen de klanken in hem op. Niet onmiddellijk in de vorm van een kant en klaar werk. Hij vergeleek met aan- en afrollende brandinggolven. Onderweg maakte hij notities die hij thuis uitwerkte met de piano bij de hand om dingen uit te proberen en toonaarden vast te stellen.

Als student muziekwetenschappen in Utrecht was hij als zestigplusser een zogenaamde instroomstudent. Omdat hij namelijk al een afgeronde conservatorium had gevolgd, kon hij de studie vanaf het vierde jaar oppakken.

Voor z’n carrière hoefde hij het niet meer te doen. Er waren andere motieven die hem dreven: om bezig te blijven en vanwege de uitdaging.

Z’n grootste affiniteit lag bij muziek zoals die door bijvoorbeeld Poulenc, Milhaud en Hindemith is gecomponeerd. Met de seriële muziek voelde hij weinig binding, al moest hij er wel examen in doen.

De klassieke jazz daarentegen kon hij erg waarderen, evenals de Hot Club de Francemuziek. Tijdens een tentamen jazzmuziek stond hem het zweet in de oksels. Vragen als: noem de verschillen tussen bebop en hardrock en vertel iets over de historische ontwikkeling die tot deze muziekvormen leidde, moesten dan toch maar worden beantwoord.

Bij dat alles vergde het onderzoek ten behoeve van zijn afstudeerproject veel tijd. Zijn eindscriptie had namelijk de „ontwikkeling van de muziekprogramma’s van de NCRV van het begin in 1926 tot 1951” tot onderwerp.

Daartoe spitte hij onder meer 25 jaargangen van de NCRV-gids door. Daarbij wilde hij weten wanneer bepaalde muzieksoorten bij die omroep hun entree maakten; hoeveel zendtijd er per muzieksoort werd uitgetrokken. Dat alles tegen de achtergrond van beleidsnota’s en jaarverslagen van de omroep. Ook hield hij parallel daaraan ook nog de ontwikkelingen in de grammofoonplatenindustrie in de gaten.

De NCRV was enthousiast want een dergelijk onderzoek was nog nooit uitgevoerd. Er zijn leuke gegevens boven water gekomen. In de begintijd was de NCRV een omroep die uiteraard veel kerkdiensten een geestelijke muziek programmeerde. Maar al na drie jaar (het is dan 1923) is een kentering te bespeuren. Dan zien de programma’s er al heel anders uit.